Ο οικισμός Μαντράκια στην Μήλο είναι παραδοσιακός οικισμός σύμφωνα με το υπό διαδικασίες έγκρισης ΣΧΟΟΑΠ Μήλου.
Βρίσκεται πάνω σε ένα ακρωτήριο στο βορεινό τμήμα του νησιού. Το φυσικό περιβάλλον είναι ηφαιστειογενές με ωραίους φυσικούς βραχώδης σχηματισμούς.
Πάνω σε αυτό το ακρωτήρι τις τελευταίες δεκαετίες του αιώνα 1800- 1900 άρχισε να σχηματίζεται ο οικισμός. Το μαρτυρούν διαθήκες και συμβόλαια από εκείνα τα μακρινά χρόνια. Από εκείνα τα χρόνια των τελευταίων δεκαετιών του 1800-1900 είναι και το παρεκκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής στο κέντρο του οικισμού.
Παρουσία ανθρώπινης ζωής στην περιοχή έχει βρεθεί ότι υπήρχε και τα προϊστορικά χρόνια της εποχής του Κυκλαδικού Πολιτισμού καθώς προσφάτως η αρχαιολογική έρευνα έφερε στο φως ευρήματα από εκείνη την εποχή.
Ο οικισμός στα νεώτερα χρόνια ουσιαστικά χρησιμοποιήθηκε ως λιμενικό καταφύγιο από τους οικιστές του. Η περιοχή δεν έχει αμμουδιές. Η θάλασσα συναντά την στεριά σε απότομα βράχια. Τα βράχια αυτά είναι από μαλακό ηφαιστειογενές πέτρωμα. Με την διάβρωση της θάλασσας και του αέρα στα γκρεμνά σχηματίστηκαν σπηλιές, μάντρες στην τοπική διάλεκτο (εξ ου και το όνομα του οικισμού), που οι ιδιοκτήτες των μικρών καϊκιών χρησιμοποιούν ως καταφύγιο για τα σκάφη τους, όταν η θάλασσα αγριεύει. Μάλιστα έκλεισαν τις σπηλιές για προστασία με βαριές ξύλινες πόρτες, που έβαφαν με τα χρώματα των καϊκιών δίνοντας ένα φανταγορισματικό χρώμα στον οικισμό. Αυτοί οι αποθηκευτικοί χώροι για την βάρκα και τα αλιευτικά εργαλεία στην τοπική διάλεκτο καλούνται “Σύρματα” από το “σύρω το καΪκι”.Ο οικισμός ήταν κέντρο εμπορίου με τα άλλα νησιά των Δυτικών Κυκλάδων, κυρίως με την Σίφνο και αλιευτικό καταφύγιο.
Με την πάροδο των χρόνων οι οικιστές έχτισαν και μικρά σπίτια μονόχωρα και μονώροφα για προσωρινή διαμονή περιμένοντας να καλυτερέψει ο καιρός για να βγουν στη θάλασσα και για αποθήκευση των εργαλείων τους. Μέχρι σήμερα ο οικισμός δεν έχει δεχτεί αλλοιώσεις με αταίριαστη δόμηση. Παραμένει ένα παραδοσιακό ψαροχώρι με μικρά σπιτάκια και πολύχρωμα σύρματα.
Ο Πολιτιστικός – Εξωραϊστικός Σύλλογος Μαντρακίων ιδρύθηκε το 1989. Σκοπός του συλλόγου είναι η προστασία του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, η βιώσιμη ανάπτυξη του οικισμού, η διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και η σύσφιξη των σχέσεων των κατοίκων του οικισμού με πολιτιστικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.
Ενδεικτικά από τον σύλλογο τα τελευταία χρόνια διοργανώθηκαν οι παρακάτω εκδηλώσεις με όλες τις δυσκολίες, που υπήρχαν λόγω των περιοριστικών μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας το 2020 και 2021:
- Θεατρική παράσταση του“Οδυσσεβάχ” της Ξ. Καλογεροπούλου από μικρούς κατοίκους του οικισμού και του νησιού στον μόλο του λιμανιού.
- Συναυλία από τα παιδιά του οικισμού μαζί με παιδιά του νησιού με παλιά παραδοσιακά τραγούδια της Μήλου, που έψαξαν, βρήκαν και κατέγραψαν από παλιούς οργανοπαίχτες του νησιού και παρουσίασαν με αυτοσχέδια όργανα στον προαύλιο χώρο του παρεκκλησιού της Ζωοδόχου Πηγής.
- Εκδήλωση στα πλαίσια του φεστιβάλ Δήμου Μήλου για τους παραδοσιακούς τρόπους ψαρέματος. Επίδειξη τεχνικών. Έκθεση παλιών εργαλείων. Προβολή ταινίας με τα παλιά καϊκια και την παραδοσιακή αλιεία. Συναυλία παραδοσιακής μουσικής στην πλατεία του οικισμού.
- Συναυλία αφιέρωμα στον Μίκη Θεοδωράκη στην πλατεία του οικισμού.
- Συναυλία αφιέρωμα στον Θάνο Μικρούτσικο στην πλατεία του οικισμού.
- Εκδήλωση στα πλαίσια του φεστιβάλ Δήμου Μήλου με κεντρικό θέμα τα Σύρματα. Την ιστορία τους, την χρήση τους και τα αρχιτεκτονικά τους χαρακτηριστικά. Συναυλία με παραδοσιακή μουσική στην πλατεία του οικισμού.
- Συναυλία του συνθέτη Παναγιώτη Καλαντζόπουλου με τους συνεργάτες του στο μόλο του λιμανιού.
